Сцэнарый беларускага народнага свята "Саракі" “Жаўраначкі прыляціце, цёпла лецейка прынясіце”
Мэта: садзейнічаць паглыбленню ведаў вучняў пра беларускае народнае свята Саракі.
Задачы:
развіваць этнаграфічную культуру вучняў;
выхоўваць цікавасць да народных традыцый, абрадаў, звычаяў.
Жавароначкі, прыляціце,
Цёпла лецейка прынясіце,
А зімачку прыбярыце,
Бо зімачка надаела,
Нам хлебушак пераела.
Жавароначкі, прыляціце
I дожджыкам напаіце,
Каб травачкі парасцілі,
Каб волікаў накармілі.
Жаваранак – ранняя птушачка, якая прылятае, каб крыгі крыламі разбіць, марозы нагамі растаптаць.
- А пайшліце на рэчку, па лёдзе пакоўзаемся! (Не, нельга сёння на рэчку)
- Чаму?
А сёння яшчэ і Саракі. У народзе кажуць: На Саракі — не суйся блізка да ракі. Ці ведае хто, што гэта за свята такое? Чаму так называецца?
- Спачатку адгадайце мае загадкі і самі ўсё зразумееце! Згодны?
загадкі пра птушак:
Праз горы, даліны,
Праз тысячы сёл
3 далёкай краіны
Вярнуўся пасол.
Спаважны, чыноўны,
Ён стаў на страсе
У ботах чырвоных,
Каб бачылі ўсе. (Бусел.)
У пагодлівы дзянёк
Недзе з паднябесся
Пералівісты званок
Славіць працу песняй. (Жаўранак.)
Спераду шыльца,
Ззаду вільцы,
Наверсе чорная палатка,
Спінка роўна ды гладка. (Ластаўка.)
Мабыць, ён не зведаў гора,
Не хадзіў ніколі голы.
Бо, як лета на дварэ
Усё вопратку дзярэ. (Драч.)
- Ну што, зразумелі, чаму свята мае такую назву? (Так, бо ў гэты дзень птушкі з выраю вяртаюцца).
- Так-так, даўней казалі, нібы на Саракі прылятае сорак выраяў і ўжо канчаткова прыходзіць вясна. Але ёсць меркаванне, што па царкоўным календары назва свята пайшла ад сарака чалавек, што пакутавалі ў Севасційскім возеры каля 369 года.
- Пра гэтае свята шмат прыказак складзена ў народзе. Ці ведаеце іх, дзеці?
Дзеці ўспамінаюць прыказкі і прымаўкі на свята “Саракі”. Можна раздаць, дзеці будуць чытаць.
На Саракі пайшла зіма да ракі.
На Саракі ў адзін дзень сорак марозаў.
На Саракі вылятае сорак выраяў.
На Саракі дрэвы адпушчаюцца.
На Саракі мужык пытаецца, ці далёка да ракі.
Святыя Саракі ў поле саху валаклі.
На Саракі прыляцелі з-за мора птакі.
На Сорак мучанікаў дзень з ноччу мераецца.
На Саракі – не суйся блізка да ракі.
На Саракі вылятае з цёплага краю вястун вясны жаваранак, пасля яго гракі, што бывае за 12 дзён да адкрыцця вады.
- А ці ведаеце, як гэтае свята адзначалі гаспадыні?
- А гаспадыні выпякалі ў гэты дзень для дзяцей 40 жаваранкаў з цеста і клалі ў адзін з іх «саракоўку» — 20 капеек. Каму яна дастанецца — той будзе шчаслівы. І я для вас, мае дзеткі, прыгатавала печыва. Частуйцеся, калі ласка.
- А цяпер я раскажу, як праводзіла час моладзь у гэты дзень. Хлопчыкі павінны былі, закрыўшы вочы, падабраць на двары сорак трэсак і высыпаць іх пад печ або перакінуць цераз хату.
- А што будзе, калі ў нас атрымаецца?
- Вясною знойдзеце сорак птушыных гнёздаў або сорак качыных яек.
- А вы, прыгажуні, што засумавалі? Ці ведаеце, чым займаліся дзяўчаты ў гэта свята?
- Свае забавы былі і ў дзяўчат: яны пераломвалі 40 галінак і перарывалі 40 вяровачак і шнуркоў.
- Навошта яны гэта рабілі?
- Прадметы, што пераломваліся і разрываліся, сімвалізавалі сабою сілы, якімі была скавана зямля, і выкананне гэтага абраду мела сваёй мэтаю наблізіць надыход цяпла, абудзіць ад зімовага сну ўсю жывую прыроду.
- А яшчэ дзяўчаты хадзілі гукаць вясну на Саракі. Заводзілі карагод і спявалі песні-вяснянкі.
Дзяўчаты выходзяць, становяцца ў карагод і спяваюць.
Жавароначкі, прыляціце,
Вясну красную прынясіце,
Каб сонейка засвяціла,
Каб снег белы растапіла,
Каб садзікі расквяціла.
Жавароначкі, прыляціце,
Зямлю-матухну абудзіце
І дожджыкам напаіце,
Каб травачкі парасціла,
Каб волікаў накарміла.
Свята песенькай сустракаем,
Вясну весела мы гукаем:
"Жавароначкі, прыляціце,
Цёпла лецейка прынясіце"
"Жавароначкі, прыляціце,
Цёпла лецейка прынясіце"
Ходзім радасна карагодам,
Выглянь, сонейка, дай пагоду!
"Жавароначкі, прыляціце,
Цёпла лецейка прынясіце"
"Жавароначкі, прыляціце,
Цёпла лецейка прынясіце"
Шчасце-долечку мы гукаем,
Мы зямлю сваю адмыкаем.
"Жавароначкі, прыляціце,
Зямлю-матухну абудзіце"
"Жавароначкі, прыляціце,
Зямлю-матухну абудзіце"
Жыта-жыцейка хай рунее,
Кветкі-красачкі хай квітнеюць.
"Жавароначкі, прыляціце,
Цёпла лецейка прынясіце"
"Жавароначкі, прыляціце,
Цёпла лецейка прынясіце"
Свята шчырае мы сустрэлі.
Шчыра песеньку мы прапелі:
"Жавароначкі, прыляціце,
Цёпла лецейка прынясіце"
"Жавароначкі, прыляціце,
Цёпла лецейка прынясіце"
